به قلم علی سافلی فعال رسانه ای
مستند "امتحان" ساخته سجاد ریاحی جدیدترین محصول سازمان اوج است که به دو فراز مهم از تاریخ انقلاب در دهه شصت میپردازد؛ هرچند که پیام مستتر در دل مستند صرفاً بازگویی این دو اتفاق نیست بلکه ورای آن پیامی دارد که به آن خواهم پرداخت.
عنوان این مستند را میتوان گره داستان یا همان پیام برشمرد. بعد از آنکه جمله ای از امام خمینی(ره) در دیدار با خانوادههای شهدای دزفول و لرستان در سال 59 شنیده میشود «همین که گفتید ما آزادیخواهیم رهایتان میکنند؟ بر مسند مینشانند تا بفهمند که راست میگویید یا نه و بفهمانند. به مجرد اینکه ادعا کردید که من برای این ملت و برای این کشور خدمتگزارم، رها میشوید؟ امتحان خواهید شد و در امتحان هستید. از من طلبه تا تمام افراد این مملکت و تمام افراد بشر و تمام انبیا و اولیا، همه در معرض امتحاناند!»
عینک سازندگان مستند اگرچه نگاه سیاسی است اما برای روایت این بخش به درستی با دید اقتصادی به مسئله نگاه کردهاند. در حقیقت این اختلاف ناشی از دو طرز تفکر در آن سالها بود؛ یک تفکر که در میان طیفی از حامیان موسوی در دولت وجود داشت و معتقد به اقتصاد دولتی بودند و یک تفکر که آن را اعضای حزب موتلفه در دولت و خارج از آن پیگیری می کردند و تاکید بر نقش مردم در اقتصاد و بها دادن به بازار داشتند.
«امتحان» تلاش کرده است تا جدا از مسائل سیاسی، با تکیه بر دادهها و آمار و اسناد روایت خود را پیش ببرد و محاسبهی غلط مدیران اقتصادی دولت موسوی را به نمایش بگذارد. مدیریت غلطی که میراث آن را میتوان "صف" برشمرد و مردم را برای هرکالای کوچک و بزرگی به صف کردند.
نکته مهمی که مستند توانسته آن را به درستی به تصویر بکشد، دلیل تغییر نگاه امام به نخست وزیری موسوی است. با وجود آنکه امام پیش از آغاز دور دوم ریاستجمهوری آقای خامنهای، دست او را برای انتخاب نخست وزیر باز گذاشته بود اما این تغییر نگاه براساس یک رویکرد عقلانی اتفاق افتاده است و این اختلاف امام خمینی و آیتالله خامنهای را از منظری عقلانی بررسی کرده و آن هم مسئله جنگ است که امام بر آن حساسیت دارد و حاضر نیست به بهانه تغییر دولت خللی در امر جبههها وارد شود.
امتحان تصاویر و آرشیوهای نابی استفاده کرده که مستند را جذاب کرده است و تکیهی پژوهش بر روزنامههاست و با ورق خوردن روزنامههای آن زمان تاریخ روایت میشود نه صرفاً نقلقولها یا تاریخ شفاهی که میتواند محل خدشه باشد.
با این وجود مستند "امتحان" زاویه دید خود را بر قبولی شدگان امتحان دشوار ولایتمداری تنظیم کرده که یکی از آنها آیتالله خامنهای است و پاسخ به افرادی است که تلاش دارند بگویند روسای جمهور همگی به دلیل کاستیها و نواقص ساختاری بعد از مدتی با رهبری دچار چالش میشوند. مستندی که اگرچه تاریخ دهه شصت را روایت میکند اما برای امروزِ فضای سیاسی ایران تازگی دارد.