شب گذشته، 26 مرداد ماه مستند «آقای نخست وزیر» با حضور چهره های فرهنگی و فعالان سیاسی در حوزه هنری در حالی رونمایی و مورد نقد قرار گرفت که در انتها برای رونمایی از این اثر مستند، چهره هایی همچون داوود هرمیداس باوند عضو جبهه ملی ایران، رضا برجی مستندساز، سهیل کرمی مستند ساز، مریم جلالی مدیر پردیس ملت و فعال فرهنگی، مجید شاه حسینی فعال فرهنگی و منتقد و مسعود فراستی منتقد سینمایی روی صحنه رفتند و پوستر فیلم را امضا کردند. حضور چهره ای از جبهه ملی ایران در این مراسم شاید عجیب ترین اتفاقی بود که رخ داد در حالیکه ابتدای مراسم و با پخش این مستند و با توجه به حضور چهره های مهمی از جبهه ملی که برای بیان این بازه تاریخی سخنانشان مورد استناد قرار گرفته بود می شد حدس زد با مستند و روایت متفاوتی رو به رو هستیم.

مستند «آقای نخست وزیر» با تکیه بر تصاویر آرشیوی ناب و کمتر دیده شده از دهه 30 شمسی و گفتگو با چهره هایی همچون ابراهیم یزدی عضو جبهه ملی، داوود هرمیداس باوند عضو جبهه ملی، مهدی عبد خدایی عضو فدائیان اسلام و...و به شکل محدودی با استناد به اسناد مکتوب سعی در نشان دادن دو روی سکه از عملکرد یک شخصیت سیاسی تاثیرگذار تاریخ معاصر دارد. محمد مصدقی که ابتدا در کنار آیت الله کاشانی چهره مذهبی تاثیر گذار آن دوران به ملی شدن صنعت نفت همت می گمارد و جلوی تحریم می ایستد و پای انگلیس ها را از ایران می برد اما در نهایت با خوش‌بینی زیادش به حمایت آمریکایی ها و در روزهای آخر با تصمیمات نادرست باعث به ثمر نشستن کودتای آمریکایی- انگلیسی و براندازی دولتش می شود. این مستند زندگینامه ای نه سعی در اسطوره کردن یک چهره داشت و نه نشان دادن تصویری سیاه از او. تمام سعی این مستند حرکت در خط اعتدال بود و برای نخستین بار در این مستند چهره های جبهه ملی به انتقاد از محمد مصدق می پردازند.

پس از نشان دادن مستند «آقای نخست وزیر»  مجید شاه حسینی و مسعود فراستی برای نقد این مستند حاضر شدند؛ دو منتقدی که معتقد بودند این مستند گرچه اثر بدی نیست و از جهاتی ساختارشکنی کرده است اما حفره های زیادی در درون خود دارد.

تاریخ معاصر دغدغه نسل امروز است

مجید شاه حسینی ابتدای این مراسم گفت: به نظر می رسد تاریخ معاصر دغدغه نسل امروز است و خیلی مهم است این جوانان درباره شخصیت ها یا مقطع تاریخی‌ای فیلم ساخته اند که آن را نمی شناسند و در آن روزگار نزیسته اند و سعی دارند در یک تحقیق به رازهای آن دست پیدا کنند. آنچه در این مستند گفته شد خوب بود اما بخش های ناگفته ای در این مستند است که اگر می بود بار پژوهشی آن بیشتر می شد.

مسعود فراستی هم در ادامه گفت: به نظرم این فیلم ، فیلم بدی نبود و موفق می شود سوژه را برای ما بشکافد و اگر این سوژه مساله عده ای نبوده است تبدیل به مساله کند. مستقل از اینکه گاهی ریتم این مستند کند می‌شود و برای نسل امروز خصوصا حوصله سر بر است و باید در تدوین چاره ای برایش انجامید اما در اندازه چیزی که اعلام می کند سعی در بیانش را دارد یعنی دوره نخست وزیری مصدق تا سقوط دولت او موفق است.

مستند نیاز به تدوین مجدد دارد

وی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به اینکه خوب بود در این مستند ذکر می شد تصاویر آرشیوی از کجا گرفته شده است، گفت: استفاده از بخش تصاویر آرشیوی در فیلم بسیار خوب بود و می ماند مصاحبه با شخصیت هایی که امروز حضور دارند و صاحب نظر هستند و خوشبختانه نظر امروزشان با دیروز فرقی نکرده است. اینها در فیلم چفت شده است اما برخی جاها در گفتگوها پرشی است که نیاز به تدوین دوباره دارد. اما این مستند موفق می شود سوال کند مصدق کیست، داستان چیست و دو سال دولت او چگونه گذشت.

در ادامه شاه حسینی با اشاره به اینکه ابتدای فیلم اشاره ای می شود به اینکه به اروپایی ها گفته شده اگر می خواهید به ایران سفر کنید و مردم آن را بشناسید کتاب «آلیس در سرزمین عجایب» را بخوانید، گفت: گرچه آنها برای تحقیر این را بیان می کنند اما اگر سازندگان فیلم بر مبنای مستندی این را ارائه داده اند درباره این بازه زمانی از نقطه درستی شروع کردند چون انگار دارد می گوید برای شناخت دیپلماسی ایران نیاز به دانشی فراتر از دیپلماسی صرف نیاز است. اما به نظرم بهتر بود فیلم از پیش از این مقطع تاریخی مثل اشغال ایران، دو جنگ جهانی و... هم حرفی به میان می آورد چون کودتای 28 مرداد 12 سال پس از اشغال ایران و 8 سال پس از خروج متفقین رخ داد و هنوز پس لرزه هایش وجود داشت.

این فعال فرهنگی افزود: باید به فضای جنگ سرد اشاره می شد چون به هر حال در آن دوران ما بخشی از آن بودیم و معادلات جهانی آن روزگار بود که به ما اجازه حرکت در مسیر ملی شدن صنعتمان را به این سادگی نمی داد.

وی ادامه داد: مساله دیگری که فیلم مطرح می کند اعتماد بیش از اندازه مصدق به آمریکاست. اینکه می تواند میان آمریکا و انگلیس به واسطه منافع سرمایه داریشان تفرقه بیاندازد، اما فیلم مبتنی بر خاطرات شخصی فعالان مختلف آن دوران است و کمتر از اسناد مکتوب استفاده می کند که این از نقاط ضعف آن است.ضمن اینکه برخی جاها هم می خواهد به سمت احساسی شدن برود و به شهدای 30 تیر اشاره می شود.

این منتقد در ادامه برنامه با بیان اینکه فیلم سوال های خود را به درستی پاسخ نمی دهد، گفت: در سوژه پردازی ما دکتر مصدق را می بینیم که انقدر باهوش است که می تواند شاه را کیش و مات کند و با پشتوانه مردم و روحانیت صنعت نفت را ملی کند اما نمی فهمیم چه اتفاقی می افتد که این مصدق ناگهان چنین منفعل می شود که دولتش سقوط می کند و راحت می آیند و او را می برند. توهمی که او از آمریکا دارد برای ما نامشخص است. نکته بعدی هم اختلافی است که او با آیت الله کاشانی یا بخشی از بدنه جبهه ملی پیدا می کند که باز هم در فیلم مشخص نمی شود ریشه این اختلاف ها دقیقا چیست. گرچه جایی اشاره می کند آیت الله کاشانی با اینکه او اختیارات تام می خواست مخالف بود اما بیان نمی شود که مصدق این اختیارات تام را برای چه می خواست.

در این فیلم مصدق سیاسی را می‌بینیم

فراستی با بیان اینکه ما در این فیلم مصدق سیاسی را می بینیم و نه مصدق به مثابه یک انسان گفت: ما از خلوت مصدق، از خانواده وی و شخصیت او چیزی نمی بینیم و کاش می دیدیم. ضعف ها و قدرتهایش را کاش می دیدیم. اگر اینها را می دیدیم شاید متوجه چرایی تصمیم های بد و خوب او می شدیم.

شاه حسینی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا این فیلم می تواند حکمت جمعی را به چالش بکشد و حرف جدیدی برای گفتن دارد؟ بیان کرد: فیلم حتما به لحاظ مستند نقاط قوت دارد اما جای چیزهایی در این مستند خالی است. به جز عبد خدایی، باقی راوی ها ملی مذهبی هستند و این کافی نیست. ارجاعات فیلم اکثرا شفاهی است. به نظرم فیلم حس جدیدی ایجاد می کند و برای اولین بار گرایش های سیاسی مختلف در این فیلم حرف مشترکی می زنند.

فراستی نیز در این باره گفت: فیلم باید به این پرسش پاسخ می داد که مردمی که در سی تیر 32 چنین به میانه میدان می آیند چه می شود که در 28 مرداد همان سال منفعل و بی اراده می‌شوند.  کشیدن چهار کاریکاتور و پخش کردن چند شایعه آن مردم را به این مردم تبدیل نمی کند. اختلاف مصدق با آیت الله کاشانی و جبهه ملی چقدر در این امر دخیل بود. در فیلم حرف تازه ای زده نمی شود اما همین که بعد از اینهمه سال فیلمساز به چنین موضوعی می پردازد و از طیف های مختلف در فیلم سود می برد یک خرق عادت است. فیلم به لحن روایی خودش نمی رسد و البته انتظار هم نداریم که برسد چون اساسش مستند آرشیوی است. ضمن اینکه مستند باید حسی در درون خود داشته باشد که مرا رها نکند و این فیلم با حس من چنین نمی کند؛ گرچه همانطور که گفتم فیلم خوبی است.

گفتنی است این مستند به سفارش سازمان هنری رسانه ای اوج و توسط سفیر فیلم تولید شده است.